Een verhaspeling — met een duurder woord: contaminatie of malapropisme — lijkt op kortsluiting in het hoofd. Onbedoeld wordt een verband gelegd tussen uitdrukkingen of woorden die wat hun voorkomen of betekenis betreft veel op elkaar lijken. En dan gaat het mis.

Bijna altijd hebben verhaspelingen een komisch effect. Dat komt doorgaans doordat de figuurlijke betekenis verloren gaat en je ze als letterlijk ervaart. Je ziet daardoor ongebruikelijke situaties voor je, zoals een kroon die op een vuurpijl staat als iemand het heeft over 'de kroon op de vuurpijl'. Verhaspelingen zijn ook vermakelijk doordat de uitdrukkingen zo bekend zijn, dat je ogenblikkelijk doorhebt dat er iets fout gaat, ook al zul je niet altijd meteen precies weten wat. En natuurlijk speelt er ook wel iets van leedvermaak mee, zeker als een BN'er of een geleerd iemand verhaspelt. Maar iedereen verhaspelt, dat heeft niets met intelligentie te maken of dat je de spreekwoorden of uitdrukkingen al dan niet voldoende kent.

Vaak hoor je welke uitdrukkingen door elkaar zijn gehaald, maar soms is het een heel gepuzzel om te achterhalen om welke het gaat. En dat hangt af van de manier waarop de verhaspeling is ontstaan. Er zijn zes types te onderscheiden:

Soms staan er in een uitdrukking een of meer woorden die er niet in thuishoren. Bijvoorbeeld: dat gaat het ene oog in en het andere oog uit. Dat moet natuurlijk zijn: dat gaat het ene oor in en het andere oor uit 'dat wordt direct weer vergeten'. In dit soort gevallen gaat de figuurlijke betekenis verloren: de uitdrukking wordt als letterlijk ervaren, en dat is meestal komisch.

Niet zelden blijkt uit de verhaspeling dat iemand een uitdrukking of een woord daaruit niet heeft begrepen of niet goed kent. Neem de schrijver van deze zin: 'Het is niet alleen maar kommer en kwijl.' Dat moet zijn: kommer en kwel 'hopeloze ellende'; kwel is een oud woord voor 'kwelling, verdriet' (en kommer voor 'armoede'). Dat wist de schrijver kennelijk niet, en daarom zocht en vond hij een alledaagser woord dat erop lijkt: kwijl.

En niet alleen in uitdrukkingen kan het misgaan, soms vindt er kortsluiting plaats tussen twee woorden en ontstaat er een heel nieuw woord. Bijvoorbeeld: improvisorisch, wat een mix is van provisorisch 'voorlopig, tijdelijk (tot de echte oplossing er is)' en improviseren 'op het moment zelf bedenken'. Of ontstaat er een bizar woord als mierenzifter, waarin iemand mierenneuker en muggenzifter door elkaar husselde, die beide betekenen 'iemand die te veel aandacht besteedt aan kleinigheden'.

Een verhaspeling kan ook ontstaan doordat woorden van plaats verwisselen. Daarmee wordt de uitdrukking niet per se onbegrijpelijk, maar goed is het natuurlijk niet, en vaak zijn zulke versprekingen heel grappig. Bijvoorbeeld deze: met een mug op een kanon schieten. Dat moet natuurlijk zijn: met een kanon op een mug schieten 'veel te zware middelen inzetten'.

Worden uitdrukkingen verhaspeld die wat vorm betreft wel op elkaar lijken, maar heel verschillende betekenissen hebben, dan wordt het lastig om te achterhalen wat er nu eigenlijk is bedoeld. Dit is een veelgemaakt type verhaspeling. Bijvoorbeeld: iemand zout in de ogen strooien. Dat is een vermenging van iemand zand in de ogen strooien 'hem misleiden' en bij iemand zout in de wonden strooien 'iemand die het toch al zwaar heeft nog meer laten ondergaan'. Bij dit type gaat de figuurlijke betekenis altijd verloren, want als luisteraar of lezer moet je een keuze maken voor een van de uitdrukkingen waaruit de verhaspeling bestaat.

Evenals het vorige type is dit een veelgemaakte verhaspeling: twee of meer uitdrukkingen waarvan de betekenissen op elkaar lijken, worden tot een nieuwe uitdrukking gesmeed. Het resultaat is meestal grappig, en opmerkelijk is dat de figuurlijke betekenis gewoon blijft bestaan, alsof de betekenissen van de verhaspelde zegswijzen bij elkaar worden opgeteld of in elkaar opgaan. Bijvoorbeeld: voor Jan z'n viool zitten is dan wel een verhaspeling van voor de kat z'n viool en voor Jan met de korte achternaam staan of zitten, maar je begrijpt toch wat er wordt bedoeld, want beide uitdrukkingen betekenen 'voor niets, voor gek'. De verhaspeling neemt deze betekenis min of meer over.

Een verhaspeling kan ook ontstaan doordat een uitdrukking wordt verward met de betekenis ervan. Bijvoorbeeld: met gevaarlijk ijs bezig zijn, wat een vermenging is van zich op glad ijs begeven of wagen en de betekenis daarvan: 'iets gevaarlijks doen'. De zin wordt daardoor als letterlijk ervaren.

Soms verhaspelt iemand een uitdrukking met iets wat heel goed past in de context van die uitdrukking. Bijvoorbeeld: iemand met een rietje in de sloot sturen. Dat is een verhaspeling van iemand met een kluitje in het riet sturen 'hem afschepen, iets zeggen waar hij niets aan heeft' en de associatie met riet dat in de sloot groeit. Of: de hamer op de kop slaan, van de spijker op de kop slaan 'precies zeggen waar het om gaat' en de associatie met de hamer waarmee je op een spijker slaat. De figuurlijke betekenis gaat doorgaans verloren.

Omdat verhaspelingen komisch zijn, kun je natuurlijk ook expres verhaspelen om de lachers op de hand te krijgen. Fred Onderbuik, een typetje uit Draadstaal, verhaspelt bijvoorbeeld voortdurend. Maar ook afgezien daarvan zijn verhaspelingen niet per se fout. Sommige verhaspelingen worden zo vaak gemaakt, dat ze een eigen leven zijn gaan leiden. Dat klopt als een bus is bijvoorbeeld gewoon in een woordenboek te vinden, maar het was oorspronkelijk een vermenging van dat klopt als een zwerende vinger en dat sluit als een bus. Ook verexcuseren is een verhaspeling, namelijk van verontschuldigen en excuseren.

Als een verhaspeling maar vaak genoeg wordt gemaakt, is het uiteindelijk geen verhaspeling meer, maar een nieuw woord of nieuwe uitdrukking.